Tâu hoàng thượng - lão Khilon nói - lúc này biến giống như dầu ô lia và song dường như đang ngủ…Ta hãy đi Akhai! Nơi ấy đang chờ hoàng thượng, niềm vinh quang của Apoplon, nơi ấy đang chờ hoàng thượng những vòng chiến thắng, khúc khải hoàn, nơi ấy chúng dân ngưỡng mộ người như một vị thần, còn các vị thần sẽ tiếp đón người như một vị khách sánh ngang cùng họ, còn nơi đây, tâu hoàng thượng….
Nhưng lão chợt ngừng lời, bởi môi dưới của lão bắt đầu run rẩy đến nỗi những lời lão nói biến thành những thanh âm không hiểu nổi.
- Chúng ra sẽ đi sau khi kết thúc hội thi - Nerô đáp - Ta biết rằng đã có nhiều kẻ gọi bọn Thiên Chúa giáo là innoxia corpora(1). Nếu ta đi nữa thì tất cả mọi người đều lặp lại tên gọi đó. Ngươi sợ gì hả đồ nấm thối kia?
Nói thế, ngài nhíu mày, những bắt đầu nhìn lão Khilon bằng cái nhìn dò hỏi như đang chờ ở lão một lời giải thích, vì thực ra ngài chỉ giả vờ bình tĩnh mà thôi. Trong buổi diễn gần đây, chính ngài cũng sợ những lời ông Kryxpux và khi quay về nhà, ngài không sao ngủ được vì căm tức và xấu hổ, đồng thời còn vì sợ nữa. Khi ấy, lão Vextynux mê tín, kẻ vẫn lặng lẽ nghe câu chuyện của họ, bèn nhìn quanh và nói với một giọng bí mật:
- Xin người hãy nghe lão già này, tâu hoàng thượng: Ở bọn Thiên Chúa giáo có cái gì đó thật lạ lùng…Chúa của chúng cho chúng được chết nhẹ nhàng, nhưng cũng rất có thể hay trả thù.
Nerô bèn đáp vội vàng:
- Không phải ta bày ra các cuộc thi đấu. Tygelinux đấy chứ!
- Vâng! Chính hạ thần - Tygelinux đáp lại kho nghe thấy câu trả lời của hoàng đế - Chính thần và thần dám cười mỉa tất cả các vị thần linh Thiên Chúa. Tâu hoàng thượng, Vextynux chỉ còn là một cái bong bóng chứa đầy những chuyện mê tín, còn người Hy Lạp ca trường này sẵn sàng chết vì hãi khi trông thấy một ả gà mái xù lông bảo vệ lũ gà con.
- Được rồi - Nerô nói - Nhưng ngươi hãy ra lệnh cắt lưỡi hoặc bịt miệng bọn Thiên Chúa lại kể từ nay trở đi nghe chưa.
- Lão sẽ bịt miệng chúng lại, tâu thánh thượng.
- Thương thay thân ta chưa! - Lão Khilon rên lên.
Nhưng hoàng đế được lòng tự tin ngạo mạn của Tygelinux cổ vũ, đã cất tiếng cười và vừa trỏ tay vào lão già Hy Lạp và nói:
- Các ngươi nhìn kìa, hậu duệ của chàng Asinlex đấy!
- Quả tình, nom lão Khilon thật khủng khiếp. Những sợi tóc lơ thơ còn sót lại trên sọ lão trắng phớ cả ra, mặt lão mang một nỗi lo sợ, hãi hùng và dằn vặt vô biên nào đó. Nhiều lúc nom lão như người mất hồn. Lão thường không trả lời câu hỏi, nhưng cũng thường nổi giận và trở nên táo tợn, vì thế đám cận thần thấy tốt nhất là không nên chọc lão làm gì.
Lúc này cũng mà một lúc như thế.
- Các người muốn làm gì tôi cũng được, nhưng tôi sẽ không đi dự hội thi nữa đâu! - Lão tuyệt vọng kêu lên, gõ gõ những ngón tay vào nhau.
Nerô nhìn lão hồi lâu rồi quay sang Tygelinux, ngài bảo:
- Ngươi hãy làm sao để lúc ở trong vườn, gã khắc kỷ này đứng gần ta. Ta muốn được thấy những ấn tượng mà các ngọn đuốc của chúng ta gây ra đối với gã.
Tuy nổi đóa nhưng lão Khilon chợt run sợ trước mối đe dọa rung lên trong giọng nói của hoàng đế.
- Tâu hoàng thượng - Lão nói - Thần sẽ không thấy gì cả, vì ban đêm chàng không nhìn được.
Hoàng đế đáp lại với một nụ cười đáng sợ:
- Đêm sẽ sáng như ban ngày.
Rồi ngài quay sang các cận thần khác và bắt đầu trò chuyện với họ về những cuộc đua mà ngài định tổ chức vào cuối hội thi.
Ông Petronius lại gần lão Khilon và chạm vào vai lão, ông nói:
- Ta đã báo trước mà! Ngươi không chịu nổi.
Lão trả lời:
- Tôi muốn uống thật say…
Rồi lão chìa tay run rẩy mấy một cốc rượu nho, nhưng không sao đưa nổi lên miệng, nhìn thấy thế Vextynux giằng lấy cái cốc, rồi len qua sát gần, y hỏi với vẻ mặt háo hức và hãi hùng:
- Các thần Furie theo đuổi lão hả? Sao?...
Lão già há hốc miệng nhìn y hồi lâu dường như không hiểu câu hỏi, rồi hấp háy mắt.
Vextynux lặp lại:
- Furie theo đuổi lão phải không?
- Không - Khilon đáp - Nhưng trước mặt tôi là đêm tối.
- Sao lại đêm?...Cầu các thần rủ lòng thương ngươi! Sao lại là đêm?
- Đêm tối kinh khủng và đen đặc, trong đó có cái gì đó cục cựa, có cái gì đó đang tiến lại phía tôi. Tôi không rõ là cái gì và tôi sợ.
- Bao giờ tôi cũng tin chắc rằng đó là bọn phù thủy. Lão có mơ thấy gì không?
- Không, bởi tôi không ngủ. Nhưng tôi đâu có biết rằng người ta trừng trị họ đến mức đó.
- Lão có thương họ không?
- Tại sao các người lại làm đổ ngần kia máu? Ông có nghe ông già ấy nói từ trên cây thập tự không? Đáng thương cho chúng ta!
- Tôi có nghe - Vextynux đáp khẽ - Nhưng đó là bọn đốt nhà kia mà.
- Không đúng!
- Bọn thù địch của loài người.
- Không đúng!
- Bọn đánh thuộc độc nước uống.
- Không đúng!
- Và bọn giết chóc trẻ em...
- Không đúng!
- Sao lại thế? - Vextynux ngạc nhiên hỏi - Chính lão nói thế và nộp bọn họ cho Tygelinux kia mà!
- Vì thế đêm tối mới vây quanh tôi và thần chết đang tới cùng tôi... Đôi khi tôi ngỡ như tôi đã chết rồi, cả các người cũng thế.
- Không! Bọn chúng chết, còn chúng ta đang sống. Nhưng lão hãy nói cho tôi hay: Khi chết bọn chúng trông thấy gì thế?
- Chúa Crixtux...
- Đó là vị thần của chúng à? Thần ấy có mạnh không?
Song lão Khilon đáp lại cũng bằng một câu hỏi:
- Những ngọn đuốc mà người ta sẽ đốt trong vườn là thế nào vậy? Ông có nghe hoàng thượng vừa nói không?
- Có nghe và tôi biết. Người ta gọi như thế là sarmenticil và semaxil(2)… Người ta mặc cho họ những chiếc áo tunica tẩm nhựa, buộc vào cột và châm lửa... Cầu sao vị thần của bọn họ đừng trút lên thành phố tai họa gì khác...Semaxil! Đó là một hình phạt khủng khiếp.
- Tôi thà thấy cảnh ấy còn hơn, vì sẽ không có máu - Lão Khilon đáp - Ông hãy bảo thằng nô lệ nào đó đưa cốc lên môi hộ tôi với. Tôi muốn uống, nhưng cứ làm đồ rượu nho, bởi tay tôi run rẩy vì tuổi tác...
Trong lúc đó, những người khác cũng đang trò chuyện về người Thiên Chúa giáo. Lão già Đomixius Afer chế nhạo họ:
- Chúng nó nhiều đến nỗi - Lão nói - Có thể gây ra nội chiến đấy, các ông có nhớ đã từng có người sợ rằng chúng sẽ chống cự chăng? Thế mà chũng nó chịu chết như những con cừu.
- Chúng cứ thử cách khác mà xem! - Tygelinux nói:
Nghe thấy thế ông Petroniux liền lên tiếng:
- Các vị nhầm rồi. Bọn họ vẫn chống cự.
- Bằng cách nào kia?
- Bằng sự nhẫn nại.
- Cách mới nhỉ!
- Dĩ nhiên. Nhưng liệu các vị có thể nói rằng bọn họ chết như những tên tội phạm bình thường? Không! Họ chết cứ như tội phạm chính là những kẻ đã khiến họ phải chết, đó là chúng ta và toàn thể dân chúng Roma.
- Nói gì bậy bạ thế! - Tygelinux kêu lên.
- Hic abdera(3) - Ông Petronius đáp lại.
Nhưng những người khác bị tác động bởi sự chính xác trong điều nhận xét của ông bắt đầu kinh ngạc nhìn nhau và lặp lại:
- Đúng rồi! Có cái gì khác lạ và ngược đời trong cái chết của họ.
- Tôi đã bảo các ông rằng họ nhìn thấy vị thần của mình mà! - Vextynux đứng bên cạnh kêu lên.
Vài vị cận thần quay lại phía lão Khilon:
- Này, lão già, ngươi hiểu rõ bọn họ, hãy nói chúng ta biết xem bọn họ nhìn thấy gì?
Lão Hy Lạp nhổ toẹt ngụm rượu nho ra áo tunica đáp lại:
- Sự phục sinh!...
Và lão bắt đấu run lên, khiến cho những vị khách ngồi cạnh phải phá lên cười.
Chú thích:
(1) Latinh: Đám người vô lại
(2) Latinh: Quấn dây leo và trói vào cột
(3) Thành ngữ Latinh có nghĩa: Đây là thằng ngốc nhất trong những thằng ngốc (chú thích của tác giả).
Nhưng lão chợt ngừng lời, bởi môi dưới của lão bắt đầu run rẩy đến nỗi những lời lão nói biến thành những thanh âm không hiểu nổi.
- Chúng ra sẽ đi sau khi kết thúc hội thi - Nerô đáp - Ta biết rằng đã có nhiều kẻ gọi bọn Thiên Chúa giáo là innoxia corpora(1). Nếu ta đi nữa thì tất cả mọi người đều lặp lại tên gọi đó. Ngươi sợ gì hả đồ nấm thối kia?
Nói thế, ngài nhíu mày, những bắt đầu nhìn lão Khilon bằng cái nhìn dò hỏi như đang chờ ở lão một lời giải thích, vì thực ra ngài chỉ giả vờ bình tĩnh mà thôi. Trong buổi diễn gần đây, chính ngài cũng sợ những lời ông Kryxpux và khi quay về nhà, ngài không sao ngủ được vì căm tức và xấu hổ, đồng thời còn vì sợ nữa. Khi ấy, lão Vextynux mê tín, kẻ vẫn lặng lẽ nghe câu chuyện của họ, bèn nhìn quanh và nói với một giọng bí mật:
- Xin người hãy nghe lão già này, tâu hoàng thượng: Ở bọn Thiên Chúa giáo có cái gì đó thật lạ lùng…Chúa của chúng cho chúng được chết nhẹ nhàng, nhưng cũng rất có thể hay trả thù.
Nerô bèn đáp vội vàng:
- Không phải ta bày ra các cuộc thi đấu. Tygelinux đấy chứ!
- Vâng! Chính hạ thần - Tygelinux đáp lại kho nghe thấy câu trả lời của hoàng đế - Chính thần và thần dám cười mỉa tất cả các vị thần linh Thiên Chúa. Tâu hoàng thượng, Vextynux chỉ còn là một cái bong bóng chứa đầy những chuyện mê tín, còn người Hy Lạp ca trường này sẵn sàng chết vì hãi khi trông thấy một ả gà mái xù lông bảo vệ lũ gà con.
- Được rồi - Nerô nói - Nhưng ngươi hãy ra lệnh cắt lưỡi hoặc bịt miệng bọn Thiên Chúa lại kể từ nay trở đi nghe chưa.
- Lão sẽ bịt miệng chúng lại, tâu thánh thượng.
- Thương thay thân ta chưa! - Lão Khilon rên lên.
Nhưng hoàng đế được lòng tự tin ngạo mạn của Tygelinux cổ vũ, đã cất tiếng cười và vừa trỏ tay vào lão già Hy Lạp và nói:
- Các ngươi nhìn kìa, hậu duệ của chàng Asinlex đấy!
- Quả tình, nom lão Khilon thật khủng khiếp. Những sợi tóc lơ thơ còn sót lại trên sọ lão trắng phớ cả ra, mặt lão mang một nỗi lo sợ, hãi hùng và dằn vặt vô biên nào đó. Nhiều lúc nom lão như người mất hồn. Lão thường không trả lời câu hỏi, nhưng cũng thường nổi giận và trở nên táo tợn, vì thế đám cận thần thấy tốt nhất là không nên chọc lão làm gì.
Lúc này cũng mà một lúc như thế.
- Các người muốn làm gì tôi cũng được, nhưng tôi sẽ không đi dự hội thi nữa đâu! - Lão tuyệt vọng kêu lên, gõ gõ những ngón tay vào nhau.
Nerô nhìn lão hồi lâu rồi quay sang Tygelinux, ngài bảo:
- Ngươi hãy làm sao để lúc ở trong vườn, gã khắc kỷ này đứng gần ta. Ta muốn được thấy những ấn tượng mà các ngọn đuốc của chúng ta gây ra đối với gã.
Tuy nổi đóa nhưng lão Khilon chợt run sợ trước mối đe dọa rung lên trong giọng nói của hoàng đế.
- Tâu hoàng thượng - Lão nói - Thần sẽ không thấy gì cả, vì ban đêm chàng không nhìn được.
Hoàng đế đáp lại với một nụ cười đáng sợ:
- Đêm sẽ sáng như ban ngày.
Rồi ngài quay sang các cận thần khác và bắt đầu trò chuyện với họ về những cuộc đua mà ngài định tổ chức vào cuối hội thi.
Ông Petronius lại gần lão Khilon và chạm vào vai lão, ông nói:
- Ta đã báo trước mà! Ngươi không chịu nổi.
Lão trả lời:
- Tôi muốn uống thật say…
Rồi lão chìa tay run rẩy mấy một cốc rượu nho, nhưng không sao đưa nổi lên miệng, nhìn thấy thế Vextynux giằng lấy cái cốc, rồi len qua sát gần, y hỏi với vẻ mặt háo hức và hãi hùng:
- Các thần Furie theo đuổi lão hả? Sao?...
Lão già há hốc miệng nhìn y hồi lâu dường như không hiểu câu hỏi, rồi hấp háy mắt.
Vextynux lặp lại:
- Furie theo đuổi lão phải không?
- Không - Khilon đáp - Nhưng trước mặt tôi là đêm tối.
- Sao lại đêm?...Cầu các thần rủ lòng thương ngươi! Sao lại là đêm?
- Đêm tối kinh khủng và đen đặc, trong đó có cái gì đó cục cựa, có cái gì đó đang tiến lại phía tôi. Tôi không rõ là cái gì và tôi sợ.
- Bao giờ tôi cũng tin chắc rằng đó là bọn phù thủy. Lão có mơ thấy gì không?
- Không, bởi tôi không ngủ. Nhưng tôi đâu có biết rằng người ta trừng trị họ đến mức đó.
- Lão có thương họ không?
- Tại sao các người lại làm đổ ngần kia máu? Ông có nghe ông già ấy nói từ trên cây thập tự không? Đáng thương cho chúng ta!
- Tôi có nghe - Vextynux đáp khẽ - Nhưng đó là bọn đốt nhà kia mà.
- Không đúng!
- Bọn thù địch của loài người.
- Không đúng!
- Bọn đánh thuộc độc nước uống.
- Không đúng!
- Và bọn giết chóc trẻ em...
- Không đúng!
- Sao lại thế? - Vextynux ngạc nhiên hỏi - Chính lão nói thế và nộp bọn họ cho Tygelinux kia mà!
- Vì thế đêm tối mới vây quanh tôi và thần chết đang tới cùng tôi... Đôi khi tôi ngỡ như tôi đã chết rồi, cả các người cũng thế.
- Không! Bọn chúng chết, còn chúng ta đang sống. Nhưng lão hãy nói cho tôi hay: Khi chết bọn chúng trông thấy gì thế?
- Chúa Crixtux...
- Đó là vị thần của chúng à? Thần ấy có mạnh không?
Song lão Khilon đáp lại cũng bằng một câu hỏi:
- Những ngọn đuốc mà người ta sẽ đốt trong vườn là thế nào vậy? Ông có nghe hoàng thượng vừa nói không?
- Có nghe và tôi biết. Người ta gọi như thế là sarmenticil và semaxil(2)… Người ta mặc cho họ những chiếc áo tunica tẩm nhựa, buộc vào cột và châm lửa... Cầu sao vị thần của bọn họ đừng trút lên thành phố tai họa gì khác...Semaxil! Đó là một hình phạt khủng khiếp.
- Tôi thà thấy cảnh ấy còn hơn, vì sẽ không có máu - Lão Khilon đáp - Ông hãy bảo thằng nô lệ nào đó đưa cốc lên môi hộ tôi với. Tôi muốn uống, nhưng cứ làm đồ rượu nho, bởi tay tôi run rẩy vì tuổi tác...
Trong lúc đó, những người khác cũng đang trò chuyện về người Thiên Chúa giáo. Lão già Đomixius Afer chế nhạo họ:
- Chúng nó nhiều đến nỗi - Lão nói - Có thể gây ra nội chiến đấy, các ông có nhớ đã từng có người sợ rằng chúng sẽ chống cự chăng? Thế mà chũng nó chịu chết như những con cừu.
- Chúng cứ thử cách khác mà xem! - Tygelinux nói:
Nghe thấy thế ông Petroniux liền lên tiếng:
- Các vị nhầm rồi. Bọn họ vẫn chống cự.
- Bằng cách nào kia?
- Bằng sự nhẫn nại.
- Cách mới nhỉ!
- Dĩ nhiên. Nhưng liệu các vị có thể nói rằng bọn họ chết như những tên tội phạm bình thường? Không! Họ chết cứ như tội phạm chính là những kẻ đã khiến họ phải chết, đó là chúng ta và toàn thể dân chúng Roma.
- Nói gì bậy bạ thế! - Tygelinux kêu lên.
- Hic abdera(3) - Ông Petronius đáp lại.
Nhưng những người khác bị tác động bởi sự chính xác trong điều nhận xét của ông bắt đầu kinh ngạc nhìn nhau và lặp lại:
- Đúng rồi! Có cái gì khác lạ và ngược đời trong cái chết của họ.
- Tôi đã bảo các ông rằng họ nhìn thấy vị thần của mình mà! - Vextynux đứng bên cạnh kêu lên.
Vài vị cận thần quay lại phía lão Khilon:
- Này, lão già, ngươi hiểu rõ bọn họ, hãy nói chúng ta biết xem bọn họ nhìn thấy gì?
Lão Hy Lạp nhổ toẹt ngụm rượu nho ra áo tunica đáp lại:
- Sự phục sinh!...
Và lão bắt đấu run lên, khiến cho những vị khách ngồi cạnh phải phá lên cười.
Chú thích:
(1) Latinh: Đám người vô lại
(2) Latinh: Quấn dây leo và trói vào cột
(3) Thành ngữ Latinh có nghĩa: Đây là thằng ngốc nhất trong những thằng ngốc (chú thích của tác giả).